In 2023 vonden in totaal 1.153 executies plaats, wat een stijging betekent van meer dan 30% ten opzichte van 2022. Daarbij zijn de naar schatting duizenden executies die in China zijn uitgevoerd niet meegerekend. Het was het hoogste cijfer dat Amnesty International registreerde sinds 2015, toen 1.634 executies werden gerapporteerd. Ondanks deze stijging van het aantal executies was het aantal landen dat executies uitvoerde het laagste dat Amnesty International ooit heeft geregistreerd.
“De enorme piek in het aantal geregistreerde executies is voornamelijk te wijten aan Iran. De Iraanse autoriteiten toonden volledige minachting voor menselijk leven en voerden het aantal executies voor drugsgerelateerde misdrijven op. Dat benadrukte nog eens de discriminerende gevolgen van de doodstraf voor de meest gemarginaliseerde en verarmde gemeenschappen in Iran,” aldus Eva Davidova, woordvoerder van Amnesty International Vlaanderen.
“Ondanks de tegenslagen die we dit jaar hebben gezien, vooral in het Midden-Oosten, raken landen die nog steeds executies uitvoeren steeds meer geïsoleerd. Onze campagne tegen deze wrede straf werkt. We zullen doorgaan tot we een einde hebben gemaakt aan de doodstraf.”
De vijf landen met het hoogste aantal executies in 2023 waren China, Iran, Saudi-Arabië, Somalië en de VS. Iran alleen al was goed voor 74% van alle geregistreerde executies, terwijl Saudi-Arabië 15% voor zijn rekening nam. Somalië en de VS voerden in 2023 een groter aantal executies uit.
Er was een toename van 20% in het aantal doodvonnissen wereldwijd in 2023, waarmee het totaal op 2.428 kwam.
Executies in Iran fors gestegen
In Iran maakten de autoriteiten intensiever gebruik van de doodstraf om de bevolking angst aan te jagen en hun greep op de macht te verstevigen. Ten minste 853 mensen werden geëxecuteerd, een stijging van 48% ten opzichte van 576 in 2022. De executies troffen buitenproportioneel de Iraanse etnische minderheid Baluchi, die goed was voor 20% van de geregistreerde executies, hoewel ze slechts 5% van het Iraanse bevolkingsaantal uitmaken. Ten minste 24 vrouwen en ten minste vijf mensen die op het moment van het misdrijf minderjarig waren, werden geëxecuteerd.
Minstens 545 van de executies die in Iran werden geregistreerd, werden uitgevoerd voor feiten die volgens het internationaal recht niet tot de doodstraf zouden mogen leiden, waaronder drugsgerelateerde misdrijven, roof en spionage. Executies voor drugsgerelateerde misdrijven namen een hoge vlucht en vormden 56% van de geregistreerde executies in 2023, een stijging van 89% ten opzichte van de 255 executies voor zo’n misdrijven die in 2022 werden geregistreerd.
Tegenslagen in de VS en Sub-Sahara-Afrika
In de VS stokte de vooruitgang en steeg het aantal executies van 18 naar 24. Wetsvoorstellen om executies uit te voeren door middel van een vuurpeloton werden ingediend in Idaho en Tennessee, terwijl het parlement van de staat Montana een maatregel overwoog om de stoffen die gebruikt worden bij dodelijke injecties uit te breiden. In South Carolina werd een nieuwe wet ondertekend om de identiteit te verbergen van mensen of entiteiten die betrokken zijn bij de voorbereiding of uitvoering van executies.
“Een select aantal Amerikaanse staten toonde een ijzingwekkende toewijding aan de doodstraf en een gevoelloze intentie om middelen te investeren in het beëindigen van mensenlevens. Executies via de wrede nieuwe methode van verstikking met stikstof zijn ook in gebruik genomen. Alabama gebruikte deze ongeteste methode schandelijk genoeg om Kenneth Smith eerder dit jaar te doden, 14 maanden nadat hij was onderworpen aan een mislukte executiepoging,” duidt Eva Davidova.
“President Biden moet stoppen met het uitstellen van zijn belofte om de federale doodstraf af te schaffen.”
Elders waren er nog meer tegenslagen, omdat het aantal geregistreerde doodvonnissen en executies in Sub-Sahara-Afrika in 2023 sterk toenam. Het aantal geregistreerde executies in de regio verdrievoudigde van 11 in 2022 tot 38 in 2023 en het aantal geregistreerde doodvonnissen steeg sterk met 66%, van 298 in 2022 tot 494 in 2023. Bovendien heeft geen enkel land in de regio in 2023 de doodstraf afgeschaft.
Staatsgeheim
Vanwege het staatsgeheim omvatten Amnesty's cijfers niet de vermoedelijk duizenden mensen die zijn geëxecuteerd in China, dat de grootste beul ter wereld blijft. De organisatie kon ook geen cijfers geven voor Noord-Korea en Vietnam, landen waarvan wordt aangenomen dat ze op grote schaal executies uitvoeren.
Het beperkte aantal officiële berichten dat uit deze landen naar buiten kwam, gaf echter een duidelijke boodschap af aan de bevolking dat misdaad of afwijkende meningen met de dood zouden worden bestraft. Dit toont aan dat de doodstraf nog steeds een instrument is in het wapenarsenaal van de staat om de controle te behouden en afwijkende meningen te onderdrukken.
In China werden berichten in de staatsmedia gebruikt om mensen eraan te herinneren dat misdaden zoals drugshandel en omkoping hard zouden worden bestraft en tot executie zouden leiden. Noord-Korea publiceerde een nieuwe wet waarin de doodstraf was opgenomen als mogelijke straf voor mensen die de Koreaanse moedertaal niet gebruikten. Ondertussen gingen de militaire autoriteiten in Myanmar door met het opleggen van doodvonnissen in door militairen gecontroleerde rechtbanken, in geheime en zeer oneerlijke procedures.
Ondanks tegenslagen is er vooruitgang geboekt
Ondanks de acties van enkelen, werd er vooruitgang geboekt. Op dit moment hebben 112 landen de doodstraf volledig afgeschaft en in totaal 144 landen hebben de doodstraf bij wet of in de praktijk afgeschaft.
In 16 landen werden terechtstellingen geregistreerd, het laagste aantal dat Amnesty International heeft opgetekend. Er werden geen executies geregistreerd in Wit-Rusland, Japan, Myanmar en Zuid-Sudan, die in 2022 wel executies uitvoerden.
In Azië trok Pakistan de doodstraf in voor drugsgerelateerde misdrijven, terwijl in Maleisië de verplichte doodstraf werd afgeschaft. De autoriteiten van Sri Lanka bevestigden dat de president niet van plan was om executiebevelen te ondertekenen, waardoor de vrees voor hervatting van de executies afnam.
Hoewel geen enkel land in Sub-Sahara-Afrika de doodstraf afschafte in 2023, zijn wetsvoorstellen tot afschaffing van de straf nog in behandeling in Kenia, Liberia en Zimbabwe. In Ghana stemde het parlement voor twee wetsvoorstellen om de doodstraf uit de huidige wetgeving te schrappen, maar eind 2023 waren de voorstellen nog niet wet geworden.
“Strafrechtsystemen kampen met mensenrechtenschendingen en onrechtvaardigheid. De discriminatie en willekeur die overal het gebruik van de doodstraf kenmerken verergeren dat enkel maar. Het wordt tijd dat ook de kleine minderheid van landen, die vasthouden aan het gebruik van de doodstraf, dit inziet en de straf eens en voor altijd wordt afgeschaft,” besluit Eva Davidova.
“Later dit jaar wordt de doodstraf weer besproken tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Amnesty roept alle regeringen op om zich achter de oproep te scharen om een einde te maken aan het gebruik van de doodstraf en te tonen dat ze mensenrechten belangrijk vinden.”
Lees het volledige rapport
